Schaam je! Dat hoor je mensen vaak zeggen als ze het gedrag van een ander afkeuren. De bedoeling hierachter is om het gedrag van die ander te doen veranderen. Effectief is deze aanpak zelden, tenzij iemand opgevoed is met een angst voor schaamte, dan werkt het juist vrij goed.
Wat is schaamte?
Schaamte is een onprettige emotie vanuit een negatief zelfoordeel. Je geneert je voor iets wat je gedaan, gedacht of gevoeld hebt (of juist niet). Gevoelens van schaamte komen op wanneer je niet voldoet aan bepaalde normen. Deze kunnen van jezelf zijn, of de normen en waarden zijn die jouw omgeving van je vraagt.
Schaamte heeft ook een sociale functie. Het helpt je om niet uitgestoten te worden door de groep. Je blijft daardoor binnen de kaders die de groep heeft bepaald.
Daarnaast heeft het ook een persoonlijke functie. Als je het belangrijk vindt om betrouwbaar te zijn, maar je komt vervolgens je afspraken niet na, dan is schaamte een signaal dat aangeeft dat je niet handelt in lijn met je eigen waarden. Het kan je aanzetten tot beter gedrag.
De 3 vormen van schaamte
1. Natuurlijke schaamte
Je hebt jezelf of een ander iets aangedaan, en instinctief voelt dat verkeerd. Schaamte ontstaat hier vanzelf, als een ingebouwde innerlijk kompas. Deze vorm vraagt om een goed ontwikkeld innerlijk bewustzijn, omdat natuurlijke schaamte zich vaak vrij subtiel laat gelden.
2. Persoonlijke schaamte
Schaamte is hier een nuttig signaal dat aangeeft dat jij je eigen normen en waarden hebt overschreden. Wat dit lastig maakt, is dat het soms moeilijk te onderscheiden is wat jouw intrinsieke normen en waarden zijn, en wat je onbewust hebt overgenomen van je omgeving, en dus niet echt van jou is.
3. Aangeleerde schaamte
De omgeving en/of maatschappij heeft bepaald wat goed en fout is en gebruikt schaamte als de manier om je binnen de kaders te houden. Schaamte wordt hier gebruikt als middel om gedrag te controleren. In de meest positieve vorm heeft dit als doel om veiligheid in de groep te garanderen, maar het wordt ook vaak ingezet uit macht of manipulatie. Het wordt problematisch wanneer deze externe normen niet passen bij wie jij werkelijk bent en je daardoor in een innerlijk conflict terechtkomt.
Schaamte voor je emoties
Een veelvoorkomende vorm van schaamte, is schaamte voor je eigen emoties. Je schaamt je voor wat je voelt en wilt niet dat iemand erachter komt. In jouw beleving zijn jouw emoties bewijs dat er iets mis met je is.
Misschien is dat gekomen omdat het ooit letterlijk tegen je gezegd is, of groeide je op in een omgeving waar bepaalde emoties werden afgekeurd. Daardoor voelde het niet veilig om te voelen wat je voelde.
Dat maakt om hulp vragen extra moeilijk. Want dan zal je moeten toegeven waar jij je voor schaamt, en dat is niet makkelijk.
Schaamte als de grote blokkade
Schaamte is een unieke emotie omdat deze andere emoties blokkeert of stagneert. Dit betekent dat schaamte voorkomt dat je andere emoties, zoals plezier, verlangen of zelfs verdriet, volledig kunt voelen of er uiting aan kunt geven. Zo kan bijvoorbeeld schaamte voor wat je doet ervoor zorgen dat je nooit volledig kunt genieten van het resultaat – je voltooide project, je artistieke werk, of zelfs een compliment dat je krijgt.
Emoties zijn gewoon emoties
Emoties zijn niet “goed” of “fout”. Wat je met jouw emoties doet en het gedrag dat er uit voortvloeit kan destructief zijn, maar de onderliggende emotie is slechts een signaal.
Het is een lichamelijke reactie die zegt: hier is iets dat om aandacht vraagt. Dat kan zowel voor iets plezierigs zijn (bijvoorbeeld blijdschap die wil worden gedeeld) als iets onprettigs (zoals boosheid die aangeeft dat een grens is overschreden).
De positieve intentie achter schaamte
Volgens NLP hebben alle emoties een positieve intentie. Zo kan schaamte dienen om je te beschermen, zodat je niet iets doet of zegt waardoor je buiten de groep valt en er helemaal alleen voor komt te staan. Of het werkt als een manier om je te motiveren, om ander gedrag te ontwikkelen.
Maar ondanks deze positieve intentie, kan de uitwerking tegen je werken. Als schaamte werkt als blokkade voor je overige emoties, dan kan dat hele vervelende bijeffecten hebben.
De eerste stap – erkennen wat er is
Als schaamte zo zwaar voelt, dan is de eerste stap ook gelijk de grootste stap in het hele proces. Dat is het goede, of het slechte nieuws, het is maar hoe je het bekijkt! De allereerste stap om te kunnen helen en groeien is het erkennen dat je ergens mee zit.
Stel dat jij je diep schaamt omdat jij je angstig voelt, of misschien wel sterke boosheid ervaart richting een bepaald persoon, of je voelt je een mislukking omdat wat je probeert je niet lukt. Dan is de eerste stap deze emoties en de bijbehorende schaamte gewoon te erkennen. Je hoeft deze emoties niet gelijk te omarmen, je hoeft ze zelfs niet te verwelkomen. Je hoeft ze enkel te benoemen en erkennen dat ze er zijn. Je maakt gewoon een constatering.
Ruimte voor verandering
Daarmee schep je een stukje innerlijke ruimte. En in die ruimte ontstaat plek om een nieuwe keuze te maken. Je kunt gaan kiezen om de schaamte die je voelt te laten voor wat het is en toch een stap te zetten richting een oplossing, zoals het vinden van hulp en ondersteuning.
Moed tonen
Dat vergt moed.
Moed om te zeggen: ik ben meer waard dan mijn schaamte. Je beseft dat als je je blijft schamen, dat de schade die je schaamte onbedoeld aanricht vaak groter is dan het risico van iets proberen.
Hulp bij schaamte
We schamen ons allemaal wel eens. Soms voor iets kleins, maar soms ook voor iets wezenlijks. Wanneer het je niet lukt om hier zelf uit te komen, dan is hulp vragen een teken van kracht.
Coaching
Als coach-therapeut en trainer is emotionele veiligheid voor mij het allerbelangrijkste. Zonder veiligheid is echte heling en groei niet mogelijk. En dat is het mooie van coaching en therapie: je komt op een veilige plek waar je je schaamte mag loslaten. Vanuit nieuwsgierigheid ontdek je wat jouw emoties je te vertellen hebben en waar groei mogelijk is.
Spreekt dit je aan? Plan dan een gratis en vrijblijvend InzichtGesprek. Stuur mij een e-mail naar [email protected] en we plannen gelijk een afspraak.
🌿 Richard